* Erol TUNCER | TESAV Başkanı
Mahallî İdareler (Yerel Yönetimler) Genel Seçimleri, 1984 yılından beri düzenli olarak her beş yılda bir Mart ayının son Pazar günü yapılmaktadır.
Bir önceki seçimler 29 Mart 2009, Pazar günü yapılmıştı. Bu kez 30 Mart 2014, Pazar günü sandık başına giderek İl Genel Meclisi üyeleri ile Belediye Başkan ve Belediye Meclisi üyelerinin yanında Köy Muhtarı ve İhtiyarlar Meclisi ile Mahalle Muhtarı ve İhtiyarlar Heyeti üyelerini seçmek için oy kullandık.
Bu çalışmada Belediye ve İl Genel Meclisi seçimleri ele alınmaktadır.
Yerel Yönetim Birimlerinde Yaşanan Değişiklikler
Seçim öncesi döneme damgasını vuran en önemli olgu, yerel yönetimler sisteminde yaşanan değişiklikler olmuştur.
2012 ve 2013 yıllarında çıkarılan yasalarla mülki yönetim ve yerel yönetim birimleri açısından geniş kapsamlı değişiklikler gerçekleştirilmiş, ülkedeki belediye sayısı 2.947’den 1.394’e düşürülmüş, köy ve mahalle sayılarında önemli değişiklikler yaşanmıştır.
Büyükşehir Belediyeleri
6 Aralık 2012 tarih ve 6360 sayılı Kanunla,büyükşehir belediyelerinin sınırları, bulundukları ilin mülki sınırlarına kadar genişletilmiştir. Bu önemli bir gelişmedir.
6360 sayılı Kanunla büyükşehir belediyelerinin sayısı 16’dan 29’a çıkarılmış; 14 Mart 2013 tarihinde çıkarılan 6447 sayılı Kanunla da büyükşehir belediye sayısı 30’a yükselmiştir.
Hem sınırları hem de yetkileri son derece genişletilmiş ve sayıları 16’dan 30’a çıkarılmış olan büyükşehir belediyeleri büyük önem kazanmıştır. Ülke nüfusunun ve seçmenlerin dörtte üçünden fazlası (% 77), büyükşehir belediyelerinin sınırları içerisinde yaşamaktadır. Büyükşehir belediye başkanlarının seçiminde bundan böyle o il sınırları içerisindeki seçmenlerin tümü oy kullanacaktır.
İlçe Belediyeleri
Yeni kurulan 14 Büyükşehir Belediyesi sınırları içerisinde 25, Zonguldak İli sınırları içerisinde 2 yeni ilçe kurulmuş; böylece ilçe belediyelerinin sayısı 892’den 919’a yükselmiştir.
Belde Belediyeleri
Büyükşehir sınırları içerisindeki belde belediyeleri ile diğer 51 ilde nüfusları 2.000’in altında kalan belde belediyeleri kaldırılmış ve bu beldeler mahalleye dönüştürülmüştür. Sonuçta belde belediyelerinin sayısı 1.981’den 394’e düşürülmüştür.
İl Genel Meclisleri
6360 sayılı Kanunla Büyükşehir Belediyelerinin bulunduğu 30 ildeki il genel meclisleri kaldırılmış, böylece il genel meclislerinin bulunduğu il sayısı 81’den 51’e düşürülmüştür.
Bucak, Köy ve Mahalleler
Büyükşehir sınırları içerisindeki beldeler ve köyler mahalleye dönüştürülmüştür. Köy sayısı 34.305’ten 18.067’ye inmiş; mahalle sayısı ise 18.460’dan 30.050’ye yükselmiş; bucaklar kaldırılmıştır.
Bu değişikliklerden sonra ülkemizdeki il, ilçe, bucak, köy ve mahalle sayıları açısından ortaya çıkan tablo aşağıda verilmektedir.
Statülerine göre ülke düzeyindeki belediye sayıları da aşağıdaki tabloda gösterilmiştir.
30 Mart 2014’te Seçilecek Yerel Temsilcilerin Sayısı
30 Mart 2014 seçimlerinde 495.109 temsilciyi seçmek üzere oy kullandık.
Seçime Katılan Siyasi Partiler
2009 seçimlerine katılan siyasi parti sayısı 19’du.1 2014 seçimlerine katılan siyasi partilerin sayısı ise 26’yı bulmuştur.
BDP – HDP Seçim İşbirliği
2014 seçimlerindeki önemli bir olgu da BDP ile HDP* arasında yapılan seçim işbirliğidir.
BDP ve kendisinden önce kurulmuş olan ve aynı etnik tabana hitab eden HADEP, DEHAP, DTP gibi partiler yalnızca ülkenin Doğu ve Güneydoğu Anadolu Bölgeleri’nde etkin olabilmekteydi. BDP, ülkenin diğer bölgelerinde de etkin olabilmek ve böylece etnik temele dayalı bölgesel parti imajını hafifletebilmek amacıyla HDP* ile seçim işbirliğine girmiştir.
İşbirliği, seçim çevrelerinin bu iki parti arasında paylaşılması esasına dayandırılmıştır. BDP, yoğunlukla Doğu ve Güneydoğu Anadolu Bölgeleri’nde, HDP ise diğer bölgelerde seçime katılmış, bunun tek istisnası ise Tunceli olmuştur. Bu ildeki il genel meclis seçimine her iki parti de katılmıştır. İki partinin ülke düzeyindeki bu işbirliği nedeniyle seçimsonuçlarının değerlendirilmesinde BDP ile HDP bir blok olarak ele alınmıştır.
Seçmen Sayıları
2014’teki seçmen sayısı 52.695.832’dir.
Seçmen sayılarındaki artışlar sürekli tartışma konusu olmaktadır. Adrese dayalı nüfus kayıt sistemine (ADNKS) geçilirken nüfus ve seçmen sayılarında bazı dalgalanmalar yaşandığı bir gerçektir. Ancak 2009 seçimlerinden itibaren seçmen sayısındaki artışlarda bir istikrar sağlandığı görülmektedir
- AK PARTİ, 81 ili kapsayan 1.394 seçim çevresinin tümünde seçime katılmıştır.
- CHP 233; MHP 25; BDP 1.074; HDP ise 747 seçim çevresinde Belediye Başkan adayı göstermemiştir.
Seçim Sonuçlarına Yapılan İtirazlar
Seçim sonuçlarına siyasi partilerce yapılan itirazlara ilişkin sayısal durum şöyledir:
- AK PARTİ’nin 131 başvurusundan 6’sı
- CHP’nin 87 başvurusundan 5’i,
- MHP’nin 50 başvurusundan 5’i,
- SAADET’in 10 başvurusundan 1’i kabul edilmiştir.
İptal Edilen Seçimler
2009 seçim sonuçlarına yapılan itirazlar nedeniyle 21 belediyede başkanlık, 2 belediyede belediye meclis üyeliği, 7 belediyede ise başkanlık ve meclis üyeliği seçimleri iptal edilmişti.2
2014 seçimlerinde de seçim iptalleri yaşanmıştır
•2 il merkezi, 7 ilçe ile 4 belde belediyesinde belediye başkanlık seçimleri iptal edilmiş; seçimi iptal edilen 1 il ve 1 ilçe belediyesinde meclis üyeliği seçimlerinin de yenilenmesine karar verilmiştir.
•Ağrı Merkez ilçedeki 5 ve Tokat Yeşilyurt ilçesindeki 2 il genel meclisi üyeliğine ilişkin seçimler iptal edilmiştir.
İptal edilen belediye başkanlıkları ile belediye ve il genel meclisi üyelikleri için 1 Haziran 2014’te yenileme seçimleri yapılmıştır.
Seçim Sonuçları
AK PARTİ, 30 Mart 2014 seçimlerinde yaşadığı oy kayıplarına karşın seçimleri açık ara önde bitirme başarısını göstermiştir. Parti bütün seçimlerde birinci sırayı almış; ülke düzeyindeki belediye başkanlığı ile belediye ve il genel meclisi üyeliklerinin yarısından fazlasını elde etmiştir.
Yerel Yönetimlerde Başkanlık ve/veya Üyelik Elde Eden Siyasi Partiler
- İl genel meclisi seçimlerinde 8 siyasi parti üyelik elde etmiştir.
- Büyükşehir belediye başkanlıklarını 4 siyasi parti ile Bağımsızlar paylaşmıştır.
- Belediye başkanlıkları 13 siyasi parti ve Bağımsızlar arasında paylaşılmıştır.
- 18 siyasi parti ile Bağımsızlar belediye meclisi üyesi çıkarmıştır.
- Aydın-Buharkent ve Eskişehir-Mahmudiye ilçe seçimleri iptal edilmiş, büyükşehir ilçe belediyeleri sayısı 517’ye düşmüştür.
- Ağrı ve Yalova Merkez ilçesi seçimleri iptal edilmiş, il merkezleri belediye sayısı 49’a düşmüştür.
- Bayburt-Aydıntepe, Bitlis-Güroymak, Çankırı-Şabanözü, Kastamonu-Çatalzeytin, TokatYeşilyurt seçimleri iptal edilmiş ve ilçe belediyeleri sayısı 395’e düşmüştür.
- Çorum-Ortaköy-Aştavul, Erzincan-Tercan Çadırkaya, Niğde-Merkez-Bağlama, Yozgat-Sorgun-Eymir seçimleri iptal edilmiş ve belde belediyeleri sayısı 390’a düşmüştür.
Siyasi Partilerin İl İçi Sıralamadaki Konumları
Siyasi partilerin 30 ildeki Büyükşehir İlçe Belediye Meclisleri seçimleri ile 51 ildeki İl Genel Meclisi seçimlerinde il içi sıralamalarındaki konumları aşağıdaki tabloda verilmiştir.
Birinci sırayı alan partiler için I No’lu Harita düzenlenmiştir.
- Birinci sırayı alan il sayısı açısından AK Parti açık ara öndedir. Partinin birinci sırayı aldığı iller ülkenin bütün bölgelerine yayılmıştır.
- CHP’nin birinci sırada yer aldığı 8 ilin 6’sı Trakya ve Ege Bölgeleri’nde yer almaktadır.
- MHP’nin birinci sırada yer aldığı iller Akdeniz Bölgesi’ndedir.
- BDP’nin birinci sırada yer aldığı iller Doğu ve Güneydoğu Anadolu Bölgeleri’nde yer almaktadır.
Siyasi Partilerin Bölge İçi Sıralamadaki Konumları
Siyasi partilerin bölge içi sıralamadaki konumları ve bölge içi sıralamada birinci sırayı alan partiler, aşağıdaki tabloda gösterilmiştir.
- 8 bölgede 1’inci sırada olan AK PARTİ, Trakya ile Ege’de CHP’nin ardından 2‘nci sırayı almıştır.
- CHP yalnızca Trakya ve Ege’de birinci sıraları alabilmiştir.
Kadınların Yerel Yönetimlerdeki Yeri
Önceki seçimlerde olduğu gibi 2014 seçimlerinde de yerel yönetim birimlerine seçilen kadın sayısı çok düşük düzeyde kalmıştır:
• 1.251 il genel meclisi üyesinden 60’ı (% 4,80),
• 1.381 belediye başkanından 39’u (% 2,82),
• 20.498 belediye meclisi üyesinin 2.198’i (% 10,72) kadındır.
Kadın Belediye Başkanlarının Siyasi Partilere Dağılımı
• 2004 Seçimleri’nde seçilen 18 kadın belediye başkanının toplam başkan sayısına oranı % 0,56 olmuştu.
• 2009’da seçilen 26 kadın belediye başkanının toplam içerisindeki payı % 0,88 olmuştu.4
• 2014’te ise kadın belediye başkanı sayısı 39’a, toplam içindeki oranı % 2,82’ye yükselmiştir.
Kadın Belediye Meclisi Üyelerinin Siyasi Partilere Dağılımı
• 2004 seçimlerinde 799 kadın belediye meclisi üyesi seçilmiştir. Bu sayı, toplam belediye meclisi üyelerinin % 2,32’sini ifade etmektedir.5
• 2009’da seçilen kadın belediye meclisi üyelerinin sayısı ise 1.471’e, toplam içindeki oranı da % 4,54’e yükselmiştir.6
• 2014 seçimlerinde kadın belediye meclisi üyelerinin sayısı 2.198’e, toplam içerisindeki payı ise % 10,72’ye ulaşmıştır.
Kadın meclis üyelerinin siyasi partilere dağılımı aşağıdaki tabloda verilmiştir.
Kadın İl Genel Meclisi Üyelerinin Siyasi Partilere Dağılımı
- 2004 Seçimleri’nde seçilen 56 kadın üyenin toplam üye sayısına oranı % 1,75, 7 2009’da seçilen 115 kadın üyenin toplam üye sayısına (3.281) oranı % 3,51 olmuştu.8
- 2014’te ise kadın üyelerin toplam içerisindeki payı % 4,80’e yükselmiştir.
Kadın il genel meclisi üye sayılarının siyasi partilere dağılımı aşağıdaki tabloda verilmektedir.
(1) İl genel meclisi üyeliği kazanan 8 siyasi partiden yalnızca 4’ü kadın üye çıkarabilmiştir.
(2) Ülke düzeyindeki kadın üye sayısı 60, kadın üyelerin toplam içerisindeki payı ise % 4,80 olmuştur. (3) Kadın üye sayıları açısından AK PARTİ ilk sırayı almıştır. AK PARTİ’yi BDP, CHP ve MHP izlemektedir. (4) Kadın üye oranları açısından ise ilk sırayı açık farkla BDP almıştır. Bu açıdan CHP 2’nci, AK PARTİ 3’üncü, MHP ise 4’üncü sıradadır.
2011 Seçimleri İle Kıyaslama
Değerlendirmenin bu bölümünde siyasi partilerin geçmiş seçimlere göre oy kayıp ve kazançları irdelenecektir.
>> İleri sürülen bazı görüşlerinin aksine, geçmiş dönemle kıyaslama için 2009 yerel seçimleri değil, 2011 Milletvekili Genel Seçim sonuçları esas alınacaktır.
>> Bundan önceki yerel seçimlerde siyasi partilerin gerçek güçleri, il genel meclisi seçimlerinde aldıkları oylarla ölçülürdü. Bundan böyle 81 yerine 51 ilde varlığını sürdürecek olan ve ülke nüfusunun, dolayısıyla seçmenlerin yaklaşık dörtte birini temsil edecek olan bu meclislere ilişkin seçim sonuçları, tek başına güç göstergesi olma özelliğini yitirmiştir. Bu nedenle siyasi partilerin, büyükşehir belediyelerinin bulunduğu 30 ildeki güçlerinin belirlenebilmesi için yeni bir göstergeye başvurmanın gereği ortaya çıkmıştır.
Belediye başkanı seçimlerinde siyasi partilerin elde ettikleri sonuçlarda başkan adaylarının kişisel oylarının da katkısı olduğunu biliyoruz. Nitekim 2014 seçiminde de büyükşehir belediye başkanlarının oyları, aynı ildeki ilçe belediye seçimlerinde partilerinin aldıkları oyların bir kaç puan üzerinde çıkmıştır. Bu farklar; örneğin, Aydın’da 8,05, Şanlıurfa’da 7,57 puana kadar ulaşmış; Ankara’da seçimi kaybeden CHP adayının oy oranıyla CHP’nin ilçe belediye meclisleri seçiminde aldığı oylar arasındaki farkın % 11,92’ye kadar çıktığı görülmüştür. Bu örnekler, siyasî partilerin büyükşehir belediyelerinin bulunduğu illerdeki gerçek güçlerinin, başkan seçimindeki oylarıyla değil büyükşehirlerdeki ilçe belediye meclisi seçimlerinde aldıkları oylarla ölçülmesinin doğru olacağını göstermektedir. Bu nedenle siyasi partilerin 2014’teki oyları, 51 ildeki il genel meclisi seçimlerinin sonuçları ile 30 büyükşehirdeki ilçe belediye meclisi seçimlerinin sonuçları esas alınarak hesaplanmıştır.
Siyasi partilerin bu yöntemle hesaplanmış olan oy oranları, diğer seçim sonuçlarıyla birlikte aşağıdaki tabloda gösterilmiştir.
(1) AK PARTİ önemli ölçüde oy kaybetmiştir. Partinin kaybı 6,53 puandır.
(2) 2014 Seçiminde oyunu en çok arttıran parti MHP olmuştur (4,61 puan). MHP’yi SAADET (1,51 puan) ve BBP (0,82 puan) izlemektedir.
(3) Gerek CHP’nin kaybı gerekse (BDP+HDP)’nin oy kazancı ihmal edilebilir düzeylerdedir. Bu partilerin 2011 seçimlerine göre konumlarının değişmiş olduğunu söyleyebiliriz.
Genel Değerlendirme
Ülkemizde yaşanan her seçimin özel bir önemi olduğundan söz edilmesi neredeyse alışkanlık haline gelmiştir. Ancak 2014 seçimlerini diğer yerel seçimlerden ayıran bazı önemli hususların var olduğu bir gerçektir:
>> Ülkemizde yaşanan siyasal ve toplumsal gerilim ve bunun doğurduğu derin kutuplaşma, 2014 seçimlerinin önemini arttırmıştır. Türk toplumu seçimlere gerilimi yüksek bir ortamda girmiş ve yerel yönetimler genel seçimleri adeta bir milletvekili genel seçimi havasına bürünmüştür.
>> Başbakan Erdoğan’ın başta yargı ve medya olmak üzere bütün toplum kesimlerine yönelik yoğun baskılarından, anayasa ve yasaları dinlemez hale gelmesinden ve rejimin otoriterleşmesinden kaygı duyan, demokrasinin geleceğinden ümidini kesen seçmenler geleceğe yönelik umutlarını iktidar partisinin oylarında yaşanacak düşüşlere bağlamıştır.
>> Başbakan ve iktidar partisi yöneticileri ise partilerine yönelik ağır eleştirilerden kurtulmak, yoğun yolsuzluk iddialarından aklanabilmek için çareyi sandıktan kendi lehlerine çıkacak sonuçlarda görmüştür.
AK PARTİ Seçimi Açık Arayla Önde Bitirmiştir
Seçim, iktidar partisinin başarısıyla sonuçlanmıştır. AK PARTİ ile ikinci sıradaki CHP arasında 17,68 puan fark vardır. Parti, seçim öncesinde içinde bulunduğu büyük sıkıntılara karşın bu başarıyı sağlayabilmiştir. Muhalif kamuoyunun beklentisi, AK PARTİ cephesinde büyük oy kaybının yaşanacağı yönündeydi. Ancak Partinin 2011 seçimlerine göre oy kaybı, yüzde 6,50 puan düzeyinde kalmıştır.
AK PARTİ gerek aldığı oylar gerekse kazandığı belediye başkanlığı ve meclis üyelikleri açısından muhalefet partilerinin çok ilerisindedir.
AK PARTİ Dışındaki Partiler Bölgesel Güç Konumunu Aşamamıştır.
AK PARTİ bölgelerin tümünde varlığını hissettiren bir parti konumundadır. Diğer partiler ise bazı bölgelerde varlık gösterebilmişlerdir. Partilerin iller ve bölgeler düzeyindeki durumunu gösteren iki harita, bu durumu görsel olarak yansıtmaktadır.
Bu durum, siyasi partiler yelpazesinde yaşanan dengesizliğin ülke coğrafyasında da yaşanıyor olması anlamına gelmektedir.
Seçim Güvenliği
Seçim öncesinde en çok üzerinde durulan konu, seçim güvenliğinin sağlanmasıydı. Bu konudaki tartışmalar, daha çok seçmenlerin belirlenmesi, oy verme ve oy sayımına ilişkin hususları kapsamaktaydı. Oysa bunlar kadar önemli bir konu da seçim kampanyasının güvenliği olmalıydı.
İyi işleyen bir demokraside muhalefetle iktidar eşit rekabet koşullarından yararlanabilmelidir. Oysa son seçim öncesinde iktidarla muhalefet arasında eşit rekabet koşulları yaratılamamış; devlet olanakları iktidar partisi tarafından rahatlıkla kullanılmıştır. Medya üzerinde büyük baskı uygulanmış, Twitter ve Youtube kapatılmış ve böylece ifade özgürlüğü zedelenmiştir. Başbakan’ın konuşması canlı olarak aynı anda 10-15 televizyon kanalında yayımlanırken, muhalefet liderlerinin konuşmaları ancak özet halinde yayımlanmıştır. Devlet televizyonu TRT’de belli bir sürede yayımlanan haberlerde 790 dakikanın iktidar partisine, 48 dakikanın MHP’ye, 45 dakikanın da CHP’ye ayrıldığı saptanmıştır. Bu açık bir adaletsizliktir.
İktidar Partisinin Sorumluluğu
Sandıktan çıkan sonuçların, iktidar partisinin moralini yükseltmiş olması doğaldır. Ancak AK PARTİ mensuplarının seçim başarılarını, haklarındaki yolsuzluk iddialarından aklanma vesilesi saymaları yanlış olur. Aklanmanın ancak bağımsız ve tarafsız yargı organlarında sağlanacağı unutulmamalıdır. Bunun aksini düşünmeye kalkmak, hem bunu düşünenler hem de ülke için büyük sıkıntılara yol açmaktadır.
Yerel seçimlerin ardından genel başkanının Cumhurbaşkanı seçilmiş olması AK PARTİ’nin sorumluluğunu daha da arttırmıştır.
Muhalefet Partilerinin Sorumluluğu
Toplumumuzun yaşadığı sorunların çözümünde iktidar partisi kadar muhalefet partilerinin de sorumluluk taşıdığı unutulmamalıdır.
MHP yıllardır % 15’ler düzeyinin üzerine çıkamamakta, CHP % 30’lar düzeyine ulaşamamaktadır. Oysa seçmenin ciddi iktidar alternatiflerine ihtiyacı vardır. Güçlü alternatiflerin iktidarların aşırılıklarını törpüleyici yanı vardır. Muhalefet gecikmeden seçim sonuçlarını ciddi biçimde gözden geçirerek eksiklerini saptamalı, hedeflerini belirlemeli ve bu hedeflere götürecek önlemleri, örgütleriyle birlikte almalıdır. Muhalefet bu sorumluluğunu daha fazla ertelememelidir.
Sonsöz
Gerçek bir hukuk devletine ve bütün kurum ve kurallarıyla işleyen çoğulcu demokrasiye kavuşmadıkça toplum huzur bulmayacaktır.
Bir kez daha yineleyelim: Sandık her şey değildir, yalnızca seçim sandığından çıkan sonuçlara güvenerek kuvvetler ayrılığını gözardı edenler, sonunda demokratik rejimi çıkmaza sokarlar; topluma da kendilerine de kötülük etmiş olurlar.
